25-08-2012
PGS,TS
Nguyễn Thế Thắng*
Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ
trách theo tư tưởng Hồ Chí Minh, là một nguyên tắc xây dựng Đảng đồng
thời là một phong cách làm việc của người đứng đầu, của cán bộ
lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị ở nước ta.
Trong xây dựng Đảng, từ C.Mác, V.I. Lê-nin đến
Chủ tịch Hồ Chí Minh đều coi trọng nguyên tắc tập trung dân chủ, coi
đó là nguyên tắc số 1 trong xây dựng Đảng. Trong điều kiện Đảng cầm
quyền, biểu hiện cụ thể của nguyên tắc đó chính là nguyên tắc tập
thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Việc thực hiện nguyên tắc tập thể
lãnh đạo, cá nhân phụ trách trong Đảng thống nhất với việc thực
hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong bộ máy nhà nước và trở thành
một phong cách làm việc cần thiết của cán bộ lãnh đạo, quản lý.
Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định, đó là “cách làm việc tập thể lãnh
đạo, cá nhân phụ trách”1.
Việc thực hiện đúng đắn nguyên tắc và phong cách làm việc này có ý
nghĩa quan trọng đối với việc xây dựng Đảng cầm quyền trong sạch,
vững mạnh.
Sự cần thiết và nội dung của
“tập thể lãnh đạo”
Tập thể lãnh đạo cần thiết cho toàn
Đảng Đảng cũng như cho mỗi cấp uỷ, bởi Đảng cũng như mỗi cấp uỷ có
trách nhiệm định hướng chính trị cho sự tồn tại và phát triển của
đất nước, của mỗi địa phương, đơn vị mà Đảng lãnh đạo. Muốn hoàn
thành tốt bổn phận, trách nhiệm đó, Đảng, cũng như mỗi cấp uỷ phải
mở rộng dân chủ trong bàn bạc, thảo luận, phát huy trí tuệ tập thể
để tìm ra chân lý, phương hướng cách mạng đúng đắn, sáng tạo. Chủ
tịch Hồ Chí Minh vạch rõ:
“Một người dù khôn ngoan tài giỏi mấy, dù nhiều kinh
nghiệm đến đâu, cũng chỉ trông thấy, chỉ xem xét được một hoặc nhiều mặt của
một vấn đề, không thể trông thấy và xem xét tất cả mọi mặt của một vấn đề. Vì
vậy, cần phải có nhiều người. Nhiều người thì nhiều kinh nghiệm. Người thì thấy
rõ mặt này, người thì trông thấy rõ mặt khác của vấn đề đó. Góp kinh nghiệm và
sự xem xét của nhiều người, thì vấn đề đó được thấy rõ khắp mọi mặt. Mà có thấy
rõ khắp mọi mặt, thì vấn đề ấy mới được giải quyết chu đáo, khỏi sai lầm”2.
Ban
Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI ra mắt Đại hội. Ảnh: TTXVN.
Do đó, nhất định cần thực hiện tập thể lãnh
đạo trong việc vạch ra đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước,
kế hoạch công tác của mỗi địa phương đơn vị. Hơn nữa, sức mạnh của
Đảng, trí tuệ của người lãnh đạo bắt nguồn từ chỗ thâu tóm, tổng
hợp được trí tuệ của tập thể, của toàn Đảng và của quần chúng
nhân dân. Cán bộ lãnh đạo, quản lý nhất là người đứng đầu phải xây
dựng được phong cách làm việc dân chủ, tập thể nhằm khai thác được
trí tuệ sáng tạo trong các tập thể lãnh đạo và của quảng đại quần
chúng, coi đó là “chiếc chìa khoá vàng” tháo gỡ khó khăn, thực hiện
thắng lợi các nhiệm vụ chính trị. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, phong
cách làm việc dân chủ, tập thể yêu cầu cán bộ lãnh đạo, quản lý
nên: “ Việc gì cũng hỏi ý kiến nhân dân, cùng nhân dân bàn bạc. Giải thích cho
nhân dân hiểu rõ. Được nhân dân đồng ý. Do nhâ dân vui lòng ra sức làm. Như thế
hơi phiền một chút, phiền cho những người biếng học hỏi và giải thích. Nhưng
việc gì cũng nhất định thành công”3.
Nếu không tập thể lãnh đạo?
Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định rõ: ”Lãnh đạo
không tập thể, thì sẽ đi đến cái tệ bao biện, độc đoán, chủ quan.
Kết quả là hỏng việc”4.
Người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo, quản lý
không có phong cách làm việc tập thể, dân chủ, mà độc đoán, chuyên
quyền sẽ dẫn đến kìm hãm tính tích cực, sáng tạo của đảng viên và
nhân dân. Người phân tích: Mặc dầu họ ra sức kêu gọi phải nâng cao
sáng kiến và lòng hăng hái, nhưng đến nay, cán bộ và đảng viên vẫn ít sáng
kiến, ít hăng hái. Đó là vì lẽ gì?
“Vì nhiều lẽ. Mà trước hết là vì: Cách lãnh đạo của
ta không được dân chủ, cách công tác của ta không được tích cực. Nếu ai nói
chúng ta không dân chủ, thì chúng ta khó chịu. Nhưng nếu chúng ta tự xét cho
kỹ, thì thật có như thế.”5
Đối với cơ quan lãnh đạo, đối với những người lãnh
đạo, các đảng viên và các cán bộ dù có ý kiến cũng không dám nói, dù
muốn phê bình cũng sợ, không dám phê bình. Thành thử cấp trên với cấp
dưới cách biệt nhau. Quần chúng với Đảng rời xa nhau. Trên thì tưởng cái gì
cũng tốt đẹp. Dưới thì có gì không dám nói ra.
Họ không nói, không phải vì họ không có ý kiến, nhưng
vì họ nghĩ nói ra cấp trên cũng không nghe, không xét, có khi lại bị
"trù" là khác. Họ không dám nói ra thì họ cứ để trong lòng, rồi sinh
ra uất ức, chán nản. Rồi sinh ra thói "không nói trước mặt, chỉ nói sau
lưng", "trong Đảng im tiếng, ngoài Đảng nhiều mồm", sinh ra thói
"thậm thà thậm thụt" và những thói xấu khác.
Làm việc theo cách quan liêu. Cái gì cũng dùng mệnh lệnh. Ép nhân dân làm. Đóng cửa lại mà đặt kế
hoạch, viết chương trình rồi đưa ra cột vào cổ nhân dân, bắt nhân dân theo. Có
nhiều cán bộ theo cách đó. Họ còn tự đắc rằng: làm như thế, họ vẫn "làm
tròn nhiệm vụ", làm được mau, lại không rầy rà.
Họ quên rằng: Đảng ta và Chính phủ ta làm việc là làm
cho nhân dân. Việc gì, cũng vì lợi ích của dân mà làm. Làm theo cách quan liêu
đó, thì dân oán. Dân oán, dù tạm thời may có chút thành công, nhưng về mặt
chính trị, là thất bại. Chính độc đoán chuyên quyền, mất dân chủ là một
nguyên nhân dẫn đến sự phân liệt, chia rẽ, mất đoàn kết trong Đảng, vi
phạm quyền dân chủ của nhân dân, làm Đảng xa dân, một nguy cơ làm suy
yếu, sụp đổ của một đảng cầm quyền.
*Tập thể lãnh đạo là dân chủ.
Người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo, quản lý cần
có phong cách làm việc tập thể, dân chủ. Chủ tịch Hồ Chí Minh phân
tích: Lực lượng của nhân dân nhiều vô cùng. Kinh nghiệm trong nước và các nước
đều chứng tỏ: có lực lượng nhân dân việc to tát mấy, khó khăn mấy làm cũng
được. Không có, thì việc gì làm cũng không xong. Nhân dân biết giải quyết nhiều
vấn đề một cách giản đơn, mau chóng, đầy đủ, mà những người tài giỏi, những đoàn
thể to lớn, nghĩ mãi không ra.
Kinh nghiệm các địa phương cho biết: nơi nào công việc
kém, là vì cán bộ cách xa nhân dân, không cùng nhân dân bàn bạc, không giải
thích. Nơi kha khá, là vì cán bộ biết giải thích, biết cùng nhân dân bàn bạc,
nhưng chưa hoàn toàn. Nơi nào khá lắm là vì việc gì to nhỏ, cán bộ cũng biết
giải thích, biết cùng nhân dân bàn bạc đến nơi đến chốn, dựa vào nhân dân.
Muốn nhân dân thành thật bày tỏ ý kiến, cán bộ phải
thành tâm, phải chịu khó, phải khéo khơi cho họ nói. Do ý kiến và đề nghị lẻ tẻ
của nhân dân, ta phải khéo gom góp lại, sắp đặt lại cho có ngăn nắp, thứ tự rồi
cùng nhân dân ra sức thi hành. Như vậy, vừa nâng cao trình độ của nhân dân, mà
cũng nâng cao kinh nghiệm của mình.
Dân chủ, sáng kiến, hăng hái, ba điều đó rất quan hệ với nhau. Có dân chủ mới làm cho cán bộ và quần
chúng đề ra sáng kiến. Những sáng kiến đó được khen ngợi, thì những người đó
càng thêm hăng hái, và người khác cũng học theo. Và trong khi tăng thêm sáng
kiến và hăng hái làm việc, thì những khuyết điểm lặt vặt, cũng tự sửa chữa được
nhiều.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ nguyên tắc và phong
cách làm việc dân chủ, tập thể là: ”Chúng ta cần phải nâng cao mở rộng
dân chủ ra, khuyên gắng cán bộ và đảng viên, bày cho họ suy nghĩ, bày cho họ
học hỏi quần chúng, cổ động họ tìm tòi, đề nghị, làm những việc ích lợi cho
quần chúng. Khi họ đã có ít nhiều sáng kiến, thì giúp đỡ cho họ phát triển,
khen ngợi cho họ thêm hăng hái. Như thế, thì những tính lười, tính "gặp
chăng hay chớ" ngày càng bớt, mà sáng kiến và tính hăng hái ngày càng
nhiều thêm”6.
*Tránh giáo điều khi thực hiện
nguyên tắc tập thể lãnh đạo.
Hồ Chí Minh khẳng định rõ: “Không phải vấn đề
gì nhỏ nhặt, vụn vặt, một người vẫn có thể giải quyết được, cũng
đưa ra bàn-mới là tập thể lãnh đạo. Nếu làm như vậy, là hiểu tập
thể lãnh đạo một cách máy móc. Kết quả là cứ khai hội mà hết
ngày giờ”7.
Mặc dầu tập thể lãnh đạo là cần thiết, song trong tổ chức thực
hiện nghị quyết, trong công tác quản lý mà không có sự phân công
nhiệm vụ rõ ràng, người nào việc nấy sẽ dẫn đến tình trạng cha
chung không ai khóc, nhiều sãi không ai đóng cửa chùa, nên Hồ Chí Minh
khẳng định: “ Tập thể lãnh đạo và cá nhân phụ trách cần phải luôn
luôn đi đôi với nhau”8.
Sự cần thiết và nội dung cá nhân
phụ trách.
Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: Tập thể lãnh
đạo là dân chủ. Cá nhân phụ trách là tập trung. Làm việc mà không
theo đúng cách đó, tức là làm trái dân chủ tập trung”9.
Trong thực tế, chỉ nhấn mạnh mặt dân chủ, tập thể lãnh đạo, mà
không chú ý đến tập trung, cá nhân phụ trách, hoặc ngược lại chỉ
nhấn mạnh mặt tập trung, cá nhân phụ trách mà không thực hiện dân
chủ, tập thể lãnh đạo đều dẫn đến sai lầm. Sai lầm đó biểu hiện
thành hai căn bệnh trái ngược nhau. Một là, quan liêu, độc đoán,
chuyên quyền, xa dân. Hai là, dân chủ quá trớn, vô chính phủ,
“trên bảo dưới không nghe”; “phép vua thua lệ làng”.
*Nội dung cá nhân phụ trách
- Cá nhân phụ trách là khi công việc của Đảng, của cấp uỷ, của tập thể sau khi
đã được bàn bạc thấu đáo đi đến ra nghị quyết hoặc quyết định thì
phải được phân công cho từng người phụ trách thi hành. Việc gì một
người không làm nổi phải giao cho một tập thể thực hiện thì cũng
phải có người đứng đầu tập thể đó chịu trách nhiệm chính.
- Bản lĩnh cá nhân phụ trách theo Chủ tịch Hồ Chí Minh có nghĩa là người đứng đầu, hoặc
là cán bộ lãnh đạo, quản lý của đất nước, một địa phương, bộ,
ngành hoặc đơn vị, phải là “Những người có thể phụ trách giải quyết các
vấn đề, trong những hoàn cảnh khó khăn. Ai sợ phụ trách và không có sáng kiến
thì không phải người lãnh đạo. Người lãnh đạo đúng đắn cần phải: Khi thất bại
không hoang mang, khi thắng lợi không kiêu ngạo. Khi thi hành các nghị quyết
kiên quyết, gan góc không sợ khó khăn. Những người luôn luôn giữ đúng kỷ luật”10.
- Cá nhân phụ trách trước ai ?
Người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo, quản lý
phải có trách nhiệm cao trước Tổ quốc, nhân dân, trước Đảng, trước
cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh phân tích rõ: Có người nói rằng mọi
việc họ đều phụ trách trước Đảng, trước Chính phủ. Thế là đúng, nhưng chỉ đúng
một nửa. Họ phụ trách trước Đảng và Chính phủ, đồng thời họ phải phụ trách
trước nhân dân. Mà phụ trách trước nhân dân nhiều hơn phụ trách trước Đảng và
Chính phủ, vì Đảng và Chính phủ vì dân mà làm các việc, và cũng phụ trách trước
nhân dân. Vì vậy nếu cán bộ không phụ trách trước nhân dân, tức là không phụ
trách trước Đảng và Chính phủ, tức là đưa nhân dân đối lập với Đảng và Chính
phủ.
- Cá nhân phụ trách trước Đảng,
chính phủ và nhân dân cần làm gì?
Nếu trong những chính sách, những chỉ thị, những khẩu
hiệu của cấp trên có khiếm khuyết điểm, cán bộ phải có tinh thần phụ trách
trước nhân dân mà đề nghị những chỗ nên sửa đổi. Không làm như vậy, tức là cán
bộ không phụ trách trước nhân dân, mà cũng không phụ trách trước Đảng và Chính
phủ.
Việc gì cũng bàn bạc với nhân dân, giải thích cho nhân
dân. Thế là phụ trách trước nhân dân. Chúng ta phải ghi tạc vào đầu cái chân lý
này: dân rất tốt. Lúc họ đã hiểu thì việc gì khó khăn mấy họ cũng làm được, hy
sinh mấy họ cũng không sợ. Nhưng trước hết cần phải chịu khó tìm đủ cách
giải thích cho họ hiểu rằng: những việc đó là vì ích lợi của họ mà phải
làm.
Bao nhiêu cách tổ chức và cách làm việc, đều vì lợi
ích của quần chúng, vì cần cho quần chúng. Vì vậy, cách tổ chức và cách làm
việc nào không hợp với quần chúng thì cá nhân phụ trách phải có gan đề nghị
lên cấp trên để bỏ đi hoặc sửa lại. Cách nào hợp với quần chúng, quần chúng
cần, thì dù chưa có sẵn, cá nhân phụ trách phải đề nghị lên cấp trên mà đặt ra.
Nếu cần làm thì cứ đặt ra, rồi báo cáo sau, miễn là được việc. Đó cũng là
tinh thần dám đổi mới và cách mạng.
- Trách nhiệm và quyền hạn của
cá nhân phụ trách với tập thể
Theo tư tưởng Hồ Chí Minh cá nhân phụ trách
cũng có nghĩa là người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo quản lý có một
quyền uy nhất định, nhưng đồng thời cũng phải có tinh thần tập thể
cao nhất, có trách nhiệm với tập thể cao nhất và phải có chính
kiến trong tập thể để giải quyết công việc của tập thể, đơn vị, địa
phương và đất nước. Người khẳng định rõ: ” Người nào có chân trong một
uỷ ban nào mà làm biếng không đến dự mọi cuộc hội nghị của ban ấy, hoặc không
cân nhắc suy nghĩ kỹ lưỡng những vấn đề cần phải bàn bạc và giải quyết hoặc
không phát biểu hết ý kiến của mình đối với vấn đề ấy, là trái với nhiệm vụ của
mình, và không xứng đáng là một người lãnh đạo”11.
Cá nhân phụ trách trên cơ sở tập thể lãnh đạo
nghĩa là phải quyết tâm tổ chức thực hiện đúng việc tập thể đã
bàn, đã quyết. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Người nào phụ trách
thi hành, mà không làm đúng kế hoạch do đa số đã quyết định, là làm trái với
nhiệm vụ của mình, và cũng không xứng đáng là một người lãnh đạo”12.
*Thế nào là không phụ trách?
Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ ra hai căn bệnh cần
tránh là thói không phụ trách quá hữu và thói không phụ trách quá
tả. Đó là khi: “Cán bộ ta chỉ biết khư khư giữ nếp cũ. Cái không hợp cũng
không dám sửa bỏ, cái cần thiết cũng không dám đặt mới. Đó là vì thói không
phụ trách "quá hữu", gặp sao hay vậy.
Song lại có thái độ xa quần chúng, thói không phụ
trách "quá tả" là không suy nghĩ chín chắn, so sánh kỹ càng, hôm nay
đặt ra cái này, hôm sau sửa lại cái khác, làm cho quần chúng hoang mang”13.
Kết hợp
tập thể lãnh đạo với cá nhân phụ trách, dám nghĩ dám làm và quyết
đoán.
Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách là 2 mặt
đối lập và thống nhất của một phong cách làm việc biện chứng khoa
học của cán bộ lãnh đạo, quản lý. Phong cách làm việc này cũng là
biểu hiện của nguyên tắc dân chủ tập trung theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Người cho rằng: Dân chủ là nền tảng của tập trung. Tập trung phải
được hình thành trên nền tảng dân chủ. Dân chủ dưới sự chỉ đạo của
tập trung. Cho nên trong phương pháp làm việc tập thể lãnh đạo, cá
nhân phụ trách, thì tập thể lãnh đạo là nền tảng cho cá nhân phụ
trách. Cá nhân phụ trách dựa trên cơ sở tập thể lãnh đạo. Song Cá
nhân phụ trách có thể chỉ đạo tập thể lãnh đạo và phải có tính
quyết đoán, dám nghĩ, dám làm khi cần thiết, đặc biệt trong những
thời điểm then chốt.
Có ý thức tập thể cao, biết tạo ra bầu không
khí làm việc dân chủ tập thể, nhưng lại không có tính quyết đoán,
không dám chịu trách nhiệm cá nhân trước tập thể, thì không thể có
những quyết định kịp thời đáp ứng yêu cầu của cách mạng, của đất
nước, của địa phương, bộ, ngành hoặc là đơn vị. Do đó, phong cách
làm việc của người đứng đầu, của cán bộ lãnh đạo, quản lý theo tư
tưởng Hồ Chí Minh là phải biết kết hợp lãnh đạo tập thể với cá
nhân phụ trách với tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách
nhiệm trước Tổ quốc, nhân dân, trước Đảng và Nhà nước để chớp đúng
thời cơ, quyết định công việc cần làm ngay khi thực tiễn yêu cầu.
Thực tế
hiện nay
Nhận thức chưa đầy đủ về nguyên tắc và phong
cách làm việc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách dẫn đến những bất
cập, lạm dụng, cực đoan trong vận dụng nguyên tắc và phong cách làm
việc đó. Cho nên vừa có hiện tượng gia trưởng, độc đoán, coi nhẹ
trách nhiệm tập thể cấp uỷ, vừa có tình trạng cấp trên không kỷ
luật được cấp dưới, không quản lý được cấp dưới; người lãnh đạo,
quản lý thiếu tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khoá XI đã chỉ rõ điều đó và nhấn
mạnh: “Nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách” trên thực tế
ở nhiều nơi rơi vào hình thức do không xác định rõ cơ chế trách
nhiệm, mối quan hệ giữa tập thể và cá nhân; khi sai sót, khuyết điểm
không ai chịu trách nhiệm. Do vậy, vừa có hiện tượng dựa dẫm vào
tập thể, không rõ trách nhiệm cá nhân, vừa không khuyến khích người
đứng đầu có nhiệt tình, tâm huyết dám nghĩ, dám làm; tạo kẽ hở cho
cách làm việc tắc trách, trì trệ hoặc lạm dụng quyền lực một cách
tinh vi để mưu cầu lợi ích cá nhân”14.
Các nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình ở nhiều nơi
vừa bị buông lỏng trong thực hiện, vừa chưa được quy định cụ thể để
làm cơ sở cho công tác kiểm tra giám sát.
Mỗi cán bộ, đảng viên mà trước hết là cán bộ
lãnh đạo, quản lý kiểm điểm, liên hệ theo chức trách, nhiệm vụ được
giao, tự phê bình và phê bình thẳng thắn, dân chủ, nghiêm túc, chân
thành, gắn với việc thực hiện nhiệm vụ theo cương vị công tác. Tập
trung làm rõ trách nhiệm cá nhân, gương mẫu thực hiện nguyên tắc tập
trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, tự phê bình và
phê bình, nói đi đôi với làm, nêu gương về đạo đức, lối sống.
Sắp tới, Đảng ta sẽ ban hành chính sách, chế
độ “quy định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, tổ
chức đảng và cơ quan, đơn vị. Ban hành quy chế để hằng năm Ban Chấp hành Trung
ương góp ý kiến, thể hiện sự tín nhiệm đối với tập thể và từng thành viên Bộ
Chính trị, Ban Bí thư; ban chấp hành đảng bộ các cấp góp ý kiến, thể hiện sự
tín nhiệm đối với tập thể và từng thành viên ban thường vụ cấp ủy cấp mình”15.
Những quy định cụ thể nói trên tiếp tục được xây
dựng trên nền tảng tư tưởng Hồ Chí Minh về các nguyên tắc xây dựng
Đảng và phong cách làm việc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.
Trong khi những quy định cụ thể đó chưa được ban hành, việc nghiên cứu
vận dụng sáng tạo những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tập
thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách vào phạm vi lãnh đạo, quản lý của
mình là việc làm hết sức cần thiết đối với cán bộ, đảng viên,
nhất là đối với người đứng đầu, với các cán bộ lãnh đạo quản lý
trong hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Đảng hiện nay./.
1 . 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12 . 13. Hồ Chí minh: Toàn tập.
NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t5, tr 619, 294, 505,243, 245, 505,
275, 505, 506, 246.
14 . 15. Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban
chấp hành Trung ương khoá XI, NXB Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà
Nội, 2012, tr 22-23, 33-34.
http://tutuonghochiminh.vn/examine/tap-the-lanh-dao-ca-nhan-phu-trach-theo-tu-tuong-ho-chi-minh.d-785.aspx
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét